Foucault

In het boek Zorg en de staat van A. De Swaan kwam ik een paar keer de naam Foucault tegen. Spontaan dacht ik aan de slinger van Foucault maar al gauw bleek dat het niet over Jean Bernard Léon maar wel over Paul-Michel Foucault ging.

Paul-Michel Foucoult werd geboren in Poitiers, Frankrijk in het jaar 1926. Hij studeerde aan d École Normale Supérieure . Begin jaren 50 studeerde hij af in de filosofie en psychologie. Foucoult is vooral gekend als Filosoof en wordt beschouwd als een postmodernist. Hij onderzocht onder andere de ontstaansgeschiedenis van macht als dynamisch gegeven waarbij de mens verankerd zit in onzichtbare machtsstructuren, die hem disciplineren. [i]    

In zijn boek Discipline, toezicht en straf. De geboorte van een gevangenis beschrijft hij de evolutie van de straf.  In de Middeleeuwen gebruikt men vooral fysieke lijfstraffen met spectaculaire terechtstellingen en later evolueert dit meer naar het straffen van de geest, met morele disciplinering als doel.  Met deze overgang probeert men meer greep te krijgen op het individu. De gedachte hierachter is dat men misdaad aanziet als een vorm van afwijkend gedrag die kan worden bestreden door de misdadiger te disciplineren.  Men gaat het individu nu controleren en meten via oefeningen, cijfers, rangen, klassementen en examens om zo de veelheid van mensen de baas te worden.[ii] Mensen moeten dus voortdurend testen afleggen. In de fabrieken zijn er sollicitatiegesprekken , in scholen zijn er examens, in ziekenhuizen zijn er bloed testen en in gevangenissen heb je het strafblad. Zo bekomt men individuele kenmerken.

Van groot belang voor  Foucault  zijn de begrippen 'panoptisme' en ‘panopticum’. Deze begrippen werden naar voor gebracht in de 18^de eeuw door Jeremy Bentham. Het panopticum staat voor een bepaald type van gevangenis, een gebouw geconstrueerd rondom een centraal punt van waaruit alles voortdurend in het oog zou kunnen worden gehouden.  De gevangenen weten zo dat zij geobserveerd kunnen worden, maar kunnen niet zien of dit ook daadwerkelijk gebeurt.  De gedachte dat alles wat zij doen gezien zou kunnen worden doet dan het gedrag aanpassen. Met panoptisme  doelt Foucault op het onderliggende principe, het aanzetten tot zelfdiscipline door het geloof dat men onder permanent toezicht staat.[iii]

Het panopticum hoort bij een maatschappij waarin alles geordend is en waarin alles zichtbaar is. Het kan model zijn voor alle instellingen waarin mensen gevormd en gesocialiseerd worden .  Het kan in elke maatschappelijke functie geïntegreerd worden, of het nu om genezen, straffen of opvoeden gaat. [iv]

 

---

[i] Wikipedia. (s.d.). Michel Foucault. Geraadpleegd op 25 juni 2011, op http://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault

[ii] Koninklijke academie van beeldende kunsten. (2007). Panoramisch verlangen, panopticisme en Foucault. (PDF-document). Geraadpleegd op 25 juni 2011, op http://www.kabk.nl/docu/Foucault.pdf

[iii] Wikipedia. (s.d.) Panopticum. Geraadpleegd op 25 juni 2001, op http://nl.wikipedia.org/wiki/Panopticum

[iv] Koninklijke academie van beeldende kunsten. (2007). Panoramisch verlangen, panopticisme en Foucault. (PDF-document). Geraadpleegd op 25 juni 2011, op http://www.kabk.nl/docu/Foucault.pdf